Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS, gościec, dawna nazwa – gościec przewlekle postępujący) jest przewlekłą chorobą zapalną atakującą stawy i inne narządy. Charakterystycznym jej objawem jest ból, sztywność oraz obrzęk stawów rąk i stóp. Nieleczona choroba prowadzi do zniszczenia stawów i ciężkiej niesprawności, a także do uszkodzenia wielu narządów a nawet przedwczesnego zgonu. Wczesne zastosowanie skutecznego leczenia hamuje postęp choroby, zapobiega powikłaniom oraz umożliwia normalne funkcjonowanie.
Przyczyny
Istotą choroby jest proces zapalny rozpoczynający się wewnątrz stawu. Nieznany czynnik stymuluje błonę maziową wyścielającą staw do odpowiedzi zapalnej. Dochodzi do jej powiększania się i niszczenia przylegających struktur (chrząstki, kości, więzadeł). Początkowo towarzyszy temu ból i obrzęk, a następnie nieodwracalne zniszczenie i utrata ruchomości stawu. Uszkodzenie chrząstki i innych struktur stawu przez proces zapalny prowadzi do powstawania wtórnych zmian zwyrodnieniowych.
Przyczyn RZS w pełni nie rozpoznano. Najpewniej do rozwoju choroby konieczne jest współistnienie wielu czynników. Najważniejsze z nich to:
• obciążenie dziedziczne
• defekt układu odpornościowego
• płeć (kobiety chorują około 3 razy częściej niż mężczyźni)
• zakażenie
• palenie papierosów
• stres
Objawyreumatoidalnego zapalenia stawów
U większości chorych RZS rozwija się podstępnie. Może minąć kilka tygodni, a nawet miesięcy, zanim dolegliwości staną się na tyle dokuczliwe, że skłonią do szukania pomocy lekarskiej. Na początku pojawiają się objawy ogólne przypominające grypę, osłabienia, stan podgorączkowy, ból mięśni, utrata apetytu, a także zmniejszenie masy ciała. Mogą one wyprzedzać objawy stawowe lub im towarzyszyć.
Choroba atakuje te same miejsca po obu stronach ciała. Początkowo są to drobne stawy rąk i stóp, a w miarę postępu choroby wiele innych stawów. Nietypowym początkiem choroby jest zapalenie jednego dużego stawu (np. kolanowego lub barkowego) albo wędrowanie choroby po wielu stawach. Objawy zapalenia stawów to:
• ból i sztywność
• obrzęk
• tkliwość stawu na ucisk
• ograniczenie ruchomości
• deformacja stawów
Jeżeli pojawi się ból i obrzęk stawów, należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza. Osoby z podejrzeniem RZS powinny znaleźć się pod opieką reumatologa. Szybkie rozpoznanie decyduje o skuteczności leczenia, a jeśli rozpocznie się ono odpowiednio wcześnie istnieje nawet szansa na trwałe wycofanie się choroby.
Rozpoznanie
Lekarz rozpoznaje reumatoidalne zapalenie stawów na podstawie współistnienia charakterystycznych objawów z wynikami badań laboratoryjnych i obrazowych. Opracowano nowe kryteria klasyfikacyjne RZS (ACR/EULAR), dzięki którym można rozpoznać RZS już na wstępnym etapie choroby i rozpocząć leczenie, zanim dojdzie do nieodwracalnej destrukcji stawów.
Lekarz może wykonać również inne badania krwi, moczu lub płynu stawowego w celu wykluczenia innych chorób stawów oraz oceny funkcjonowania różnych narządów wewnętrznych (np. nerek, wątroby). W przypadku podejrzenia RZS wykonuje się zdjęcia radiologiczne (RTG) rąk i stóp oraz ewentualnie innych zajętych stawów. Typowe dla RZS zmiany radiologiczne to obrzęk tkanek miękkich i zmniejszenie gęstości kości w okolicy stawu, obecność ubytków kostnych (nadżerek), zwężenie szpar stawowych, a na dalszym etapie zniekształcenie stawów.
Na początku choroby przydatne są rezonans magnetyczny i ultrasonografia, które mogą wykazać zmiany zapalne wcześniej niż RTG. W niektórych przypadkach (np. przy ocenie kręgosłupa szyjnego) pomocna jest tomografia komputerowa.
Jak leczyć reumatoidalne zapalenie stawów
Obecnie kładzie się nacisk na jak najszybsze zastosowanie leku modyfikującego przebieg choroby (LMPCh). Coraz częściej pozwala to na osiągnięcie remisji lub jej małej aktywności. Niestety początek RZS jest często podstępny i nierzadko mija kilka miesięcy, aż wdroży się odpowiednie leczenie. Oprócz podstawowego w tej chorobie leczenia farmakologicznego ważne jest wczesne rozpoczęcie rehabilitacji, a w niektórych przypadkach leczenie chirurgiczne.
Leki modyfikujące przebieg choroby (LMPCh) odgrywają podstawową rolę w leczeniu RZS, ponieważ nie tylko łagodzą objawy, ale przede wszystkim hamują niszczenie stawów, pozwalając na zachowanie sprawności i normalne funkcjonowanie w życiu codziennym. Powinno się je zastosować możliwie najwcześniej po ustaleniu rozpoznania, aby zapobiec powstaniu nieodwracalnych zmian w stawach.
Leczenie miejscowe reumatoidalnego zapalenia stawów dotyczy bezpośrednio zajętego stawu. Wykonuje się:
• punkcję stawu w celu odbarczenia go z nagromadzonego płynu zapalnego i podania do wnętrza leków przeciwzapalnych (GKS)
• zabiegi usuwające zmienioną błonę maziową (tzw. synowektomie) – są różne sposoby ich wykonywania: chirurgiczne, chemiczne (poprzez podanie substancji niszczącej błonę maziową) lub z użyciem radioizotopu
• różnego rodzaju zabiegi korekcyjno-rekonstrukcyjne, mające na celu poprawę budowy i funkcjonowania zniekształconych stawów
• endoprotezowanie, czyli zastępowanie zniszczonego stawu sztuczną protezą
• artrodezę, polegającą na całkowitym usztywnieniu stawu,
• odbarczanie zespołu cieśni kanału nadgarstka, który często towarzyszy RZS.
Rokowania
Wyleczenie RZS, zdarza się bardzo rzadko. Zazwyczaj po odstawieniu leków choroba nawraca. Dostępne metody leczenia coraz częściej pozwalają na uzyskanie remisji choroby i normalne funkcjonowanie. Niestety u części pacjentów (ok. 10–20%) pomimo leczenia choroba ulega nasileniu. Do remisji często dochodzi u kobiet w ciąży, choroba najczęściej ulega jednak zaostrzeniu w ciągu 3 miesięcy po porodzie.
RZS nadal związane jest z częstym ograniczeniem sprawności – szacuje się, że po 5 latach zdolność do pracy traci około połowa chorych, a po 10 latach prawie wszyscy. Chorzy żyją kilka lat krócej w porównaniu z populacją ogólną, głównie z powodu powikłań miażdżycy.
