Wady postawy – rodzaje, przyczyny, leczenie

Wady postawy

To wszelkiego rodzaju odstępstwa od prawidłowej postawy ciała. Dotyczą zarówno kręgosłupa, klatki piersiowej jak i kończyn dolnych. W zależności od podłoża zmian mówimy o wadach wrodzonych lub nabytych.
Leczenie warunkowane jest podłożem zmian oraz stopniem nasilenia deformacji. Wady wrodzone oraz wady o znacznym i utrwalonym zaburzeniu często wymagają interwencji chirurgicznej, natomiast w przypadku wad nabytych, będących wynikiem niewydolności aparatu mięśniowo-więzadłowego, otyłości oraz hipokinezji (bezczynność ruchowa) leczenie korekcyjne przynosi dobre efekty.
Podstawą leczenia zachowawczego jest indywidualizacja procesu terapeutycznego. Tylko odpowiednio dobrane i wykonywane w prawidłowy sposób ćwiczenia, połączone z terapią będą przynosiły zamierzone efekty.
Wadą postawy określa się wszelkie nieprawidłowości i odchylenia od prawidłowej postawy ciała. Wpływ na kształtowanie się postawy ciała mają czynniki endogenne i egzogenne, takie jak choroby (gruźlica kości, zmiany pokrzywicze, choroby reumatyczne) czy czynniki środowiskowe.

Wady postawy to zmiany i deformacje w obrębie aparatu ruchu, które mają tendencję do stopniowego narastania. W związku z tym wyróżnia się trzy okresy w przebiegu wad postawy:
1. okres zmian czynnościowych – okres, w którym dochodzi do rozwoju dysbalansu mięśniowego pomiędzy grupami antagonistycznymi. Okres zmian czynnościowych obejmuje najczęściej czas od kilku tygodni do kilku miesięcy.
2. okres rozwijania się przykurczy – utrzymująca się nierównowaga mięśniowa prowadzi do rozwoju przykurczy w obrębie mięśni oraz więzadeł i ścięgien. Czas trwania okresu jeszcze nieutrwalonych zmian pod postacią przykurczy wynosi do kilku lat, i jest to czas kiedy możliwa jest korekcja poprzez terapię i ćwiczenia.
3. okres utrwalonych przykurczy oraz zmian strukturalnych – po upływie kilku lat dochodzi do utrwalenia zaburzonych wzorców postawy. W tym okresie postępowanie ukierunkowane jest na zatrzymanie progresji wady, gdyż całkowite cofnięcie się wady jest już niemożliwe.

Wady w obrębie kręgosłupa

• plecy okrągłe (dorsum rotundom) to wada postawy charakteryzująca się pogłębieniem kifozy w odcinku piersiowym kręgosłupa. Hiperkifoza piersiowa wykazuje tendencję do kompensacji poprzez sąsiadujące odcinki kręgosłupa. Równie istotnym aspektem wady jest zapadnięcie się klatki piersiowej, co upośledza jej funkcje oddechowe. Osoby z plecami okrągłymi poza zaokrąglonymi plecami, charakteryzują się sylwetką z wysuniętymi barkami i głową do przodu.
• plecy wklęsłe (dorsum concavum) to wada postawy, w której obserwuje się pogłębienie lordozy w odcinku lędźwiowym kręgosłupa. O hiperlordozie mówimy, kiedy szczyt lordozy oddalony jest o co najmniej 3,5 cm od pionu spuszczonego z guzowatości potylicznej zewnętrznej. Poza hiperlordozą lędźwiową, charakterystyczne jest uwypuklenie brzucha oraz pośladków, a także przykurcz zgięciowy w stawach biodrowych i zwiększone przodopochylenie miednicy.
• plecy okrągło-wklęsłe (dorsum rotundo-concavum) – to wada , w której występuje jednoczesne pogłębienie kifozy piersiowej i lordozy lędźwiowej. Postawa osoby z plecami okrągło-wklęsłymi charakteryzuje się protrakcją głowy i barków, zapadniętą klatką piersiową, odstającymi i szeroko rozstawionymi łopatkami oraz uwypuklonym brzuchem i miednicą ustawioną w nadmiernym przodopochyleniu. Ze względu na istotne przesunięcia dochodzi do zaburzenia funkcji narządów wewnętrznych oraz funkcji oddechowej klatki piersiowej.
• plecy płaskie (dorsum planum) – to wada postawy, w której dochodzi do spłaszczenia fizjologicznych krzywizn kręgosłupa. Dodatkowo obserwuje się zaburzone ustawienie miednicy, w tyłopochyleniu.

Wady w obrębie klatki piersiowej

• klatka piersiowa lejkowata (pectus excavatum) – to wada wrodzona, która objawia się zapadnięciem dolnej części mostka oraz przylegających odcinków żeber (powstaje charakterystyczny lejek). Schorzeniem współtowarzyszącym klatki piersiowej lejkowatej jest wada rozwojowa przepony oraz dość często zaburzenia ze strony narządów wewnętrznych (są wynikiem znacznego zwężenia przestrzeni pomiędzy mostkiem a kręgosłupem, co powoduje przesunięcie serca ze wszystkimi konsekwencjami – zaburzenia krążenia i oddychania).
• klatka piersiowa kurza (pectus carinatum) – to wada objawiająca się silnym uwypukleniem mostka wraz z przymostkowymi końcami żeber. W wyniku „pociągnięcia” żeber przez mostek do przodu, tracą one swój naturalnie wygięty kształt, co jest widoczne po obu bokach – pojawiają się wklęsłości.

Wady w obrębie kończyn dolnych i stóp

• kolana koślawe (genu valium) – to wada, w której przy wyprostowanych i złączonych kończynach dolnych, odległość pomiędzy kostkami przyśrodkowymi wynosi 5-8 cm i więcej. Obserwuje się wówczas trwałe ustawienie osi podudzia na zewnątrz względem osi uda, dodatkowo stawy kolanowe ustawione są w przeproście, a podudzia zrotowane na zewnątrz. W wyniku koślawości kolan dochodzi do zaburzeń w biomechanice chodu (chód kołyszący) oraz do przeciążeń w stopach (spłaszczenie łuku podłużnego).
• kolana szpotawe (genu larum) – wada, w której przy wyprostowanych kończynach dolnych i złączonych stopach, odległość pomiędzy kolanami wynosi około 4-5 cm.
• stopa płaska to wada, w której dochodzi do obniżenia sklepienia stopy, najczęściej w wyniku niewydolności aparatu więzadłowo-mięśniowego. W związku z tym ,iż w stopie występują dwa łuki, wyróżniamy: 1) płaskostopie podłużne, 2) płaskostopie poprzeczne
• stopa płasko-koślawa to wada charakteryzująca się wypłaszczeniem sklepienia podłużnego stopy, a także nadmiernym nawróceniem oraz odwiedzeniem tyłostopia (koślawość pięty).
• stopa wydrążona to wada, w której dochodzi do nadmiernego uniesienia wysklepienia podłużnego. Bardzo często stopie wydrążonej towarzyszą palce szponiaste czy koślawość przodostopia.
•  stopa końsko-szpotawa jest złożoną wadą wrodzoną stopy, która charakteryzuje się ustawieniem w przywiedzeniu, odwróceniu oraz zgięciu podeszwowym.

Korekcja wad postawy

Leczenie wad postawy musi być poprzedzone szczegółową diagnostyką w celu oceny wielkości zaburzeń. Badanie obejmuje ocenę postawy ciała oraz ocenę siły mięśniowej, elastyczności i długości tkanek miękkich. W przypadku wad postawy obserwuje się istotne zaburzenia równowagi mięśniowej pomiędzy grupami antagonistycznymi.

Postępowanie fizjoterapeutyczne w przypadku wad postawy jest długim procesem, który wymaga cierpliwości i systematyczności. Początkowo prowadzona terapia ma za zadanie przygotować aparat mięśniowo-więzadłowy do dalszej korekcji. Na tym etapie zastosowanie mają metody poprawiające elastyczność tkanek oraz mobilność stawową. We wszystkim wadach postawy dochodzi do zaburzonego ustawienia stawowego, co jest wynikiem dysbalansu mięśniowego (nadmierny tonus mięśniowy, zaburzona elastyczność tkanek, utrudnione ślizgi tkanek miękkich). W terapii wykorzystuje się:

• PIR
• Techniki mięśniowo-powięziowe
• Reedukacja pracy mięśni
• Ćwiczenia czucia głębokiego

Kolejnym etapem terapii są ćwiczenia właściwe, które różnią się w zależności od istniejącej wady. Głównym celem ćwiczeń właściwych jest odbudowa prawidłowych wzorców ruchowych, dążenie do osiągnięcia automatyzmu w przyjmowaniu prawidłowej postawy ciała w codziennej aktywności, wzmocnienie określonych grup mięśniowych oraz poprawa funkcjonalności.

Wskazówki dotyczące postępowania w przypadku określonych wad postawy

1. Plecy okrągłe

• rozciąganie tkanek przykurczonych (m. piersiowy większy i mniejszy, m. zębaty przedni, mm. międzyżebrowe)
• wzmacnianie osłabionych mięśni (m. prostownik grzbietu w odcinku piersiowym, mm. równoległoboczne, m. czworoboczny grzbietu część wstępująca, m. najszerszy grzbietu)
• ćwiczenia oddechowe z akcentowaniem fazy wdechu, stymulujące oddech torem piersiowym
• ćwiczenia poprawiające mobilność kompleksów barkowych
• pływanie stylem grzbietowym

2. Plecy wklęsłe

• rozciągnięcie tkanek przykurczonych (m. prostownik grzbietu w odcinku lędźwiowym, m. czworoboczny lędźwi, m. biodrowo-lędźwiowy, m. prosty uda)
• wzmacnianie osłabionych mięśni (m. prosty brzucha, mm. skośne zewnętrzne i wewnętrzne brzucha, grupa mm. kulszowo-goleniowa, m. pośladkowy wielki)
• ćwiczenia oddechowe stymulujące tor przeponowy

3. Plecy okrągło-wklęsłe

• rozciągnięcie tkanek przykurczonych (m. piersiowy większy i mniejszy, m. zębaty przedni, m. prostownik grzbietu w odcinku lędźwiowym, m. czworoboczny lędźwi, m. biodrowo-lędźwiowy, m. prosty uda)
• wzmacnianie mięśni osłabionych (m. prostownik w odcinku piersiowym, mm. równoległoboczne, m. czworoboczny grzbietu część wstępująca, m. najszerszy grzbietu, m. prosty brzucha, mm. skośne zewnętrzne i wewnętrzne brzucha, grupa mm. kulszowo-goleniowych, m. pośladkowy wielki)
• ćwiczenia oddechowe akcentujące tor przeponowy
• ćwiczenia stabilizacji odcinkowej (przeciwwskazane są ćwiczenia w pozycjach hiperkorekcyjnych)

4. Plecy płaskie

• wzmacnianie osłabionych mięśni (mm. piersiowe, m. biodrowo-lędźwiowy, m. prosty uda,, m. prostownik grzbietu w odcinku lędźwiowym, m. zębaty przedni)
• rozciąganie tkanek przykurczonych ( m. czworoboczny, mm. równoległoboczne, m. najszerszy grzbietu, m. prostownik grzbietu w odcinku piersiowym, mm. pośladkowe, grupa kulszowo-goleniowa, mm. brzucha)
• ćwiczenia oddechowe torem piersiowym, z zaakcentowaniem fazy wdechu

5. Klatka piersiowa lejkowata

• wzmacnianie osłabionych mięśni (mm. grzbietu oraz mm. brzucha, mm. oddechowe)
• ćwiczenia oddechowe rozprężające klatkę piersiową z akcentowaniem fazy wdechu

6. Klatka piersiowa kurza

• wzmacnianie osłabionych mięśni (mm. grzbietu, m. prosty brzucha, mm. skośne zewnętrzne i wewnętrzne brzucha
• ćwiczenia poprawiające mobilność kompleksów barkowych
• ćwiczenia oddechowe z akcentowaniem fazy wydechu

7. Kolana koślawe

• wzmacnianie mięśni osłabionych (m. smukły, m. półbłoniasty, m. półścięgnisty, m. krawiecki, głowa przyśrodkowa m. czworogłowego)
• rozciąganie tkanek przykurczonych (pasmo biodrowo-piszczelowe, m. dwugłowy uda
• ćwiczenia świadomej korekcji kończyn dolnych)
• przeciwwskazana pozycja siadu w rozkroku ze stopami ustawionymi zewnątrz
• profilaktyka otyłości

8. Kolana szpotawe

• wzmacnianie mięśni osłabionych ( dwugłowy uda, m. napinacz powięzi szerokiej)
• rozciąganie tkanek przykurczonych ( półbłoniasty, m. półścięgnisty)
• przeciwwskazane są siady rozkroczne

9. Stopa płaska i płasko-koślawa wymagają wzmocnienia mięśni odpowiadających za wysklepienie stopy

• płaskostopie podłużne – m. piszczelowy przedni i tylny, m. strzałkowy długi, m. trójgłowy łydki, mm. zginacze palców i palucha, mm. krótkie podeszwowej strony stopy
• płaskostopie poprzeczne – m. piszczelowy tylny, m. strzałkowy długi, m. przywodziciel palucha

10. Stopa wydrążona

• rozciąganie zginaczy podeszwowych stopy
• mobilizacje uciskowe i rolowanie rozcięgna podeszwowego
• wzmacnianie zginaczy grzbietowych stopy

11. Stopa końsko-szpotawa

Wymaga specjalistycznego i złożonego postępowania. Obecnie złotym standardem jest leczenie sposobem Ponsetiego, które obejmuje manipulacje zmieniające ustawienie stopy, unieruchomienie, przecięcie ścięgna Achilessa oraz ponowne unieruchomienie.

Bibliografia:
• Korekcja postawy ciała. Wybrane techniki manualne. J. Johnson, wyd. Edra Urban& Partner, 2018
• Wady postawy ciała. Diagnostyka i leczenie. T. Kasperczyk, wyd. Kasper, 1997