W Polsce jest około 400 tys. epileptyków.
Padaczka jest jedną z najczęstszych chorób neurologicznych na świecie.
U ponad 50 mln ludzi występują napady drgawkowe
Padaczka – co to takiego?
Epilepsja (padaczka) jest najczęstszym zaburzeniem pracy mózgu. Napad padaczkowy wywołuje nagłe i niekontrolowane zakłócenie elektrycznej aktywności kory mózgowej.
Padaczki nie należy traktować jak jednolitą chorobę, tylko całą grupę zaburzeń, których cechą wspólną są powtarzające się napady padaczkowe. Mogą pojawić się w każdym wieku, choć zwykle nasilają się w okresie dzieciństwa (60 proc. przypadków) lub po ukończeniu 65. roku życia.
Czynnikiem wywołującym atak epilepsji może być np. stres, niedobór snu, nagłe oślepienie zbyt jasnym błyskiem światła, głośny dźwięk, nadmiar emocji lub używek, które niezwykle szkodzą epileptykom. Ponad połowa napadów choroby nie ma jednak jednoznacznego uzasadnienia, dlatego nie jest łatwo przewidzieć, kiedy nastąpi kolejny atak padaczki.
Na świecie z padaczką boryka się jeden procent populacji. W krajach rozwiniętych choroba ta atakuje średnio jedną na sto osób. Gorzej jest w Afryce, gdzie z epilepsją zmaga się około 10 procent rdzennych mieszkańców. Padaczkę uważa się za jedną z najpopularniejszych chorób ośrodkowego układu nerwowego.
Szacuje się, że co dziesiąty człowiek na świecie doświadcza przynajmniej raz w życiu ataku padaczkowego. Epilepsję stwierdza się jednak dopiero, kiedy napady zaczynają się powtarzać i mają charakter cykliczny (pojedynczy atak nie potwierdza choroby, może być skutkiem np. wysokiej gorączki lub alkoholizmu).
Słowo epilepsja pochodzi z greki i ma ponad 2,5 tysiąca lat. Oznacza dosłownie: atakować, pochwycić lub napaść. Trudno o lepszy opis objawów, jakie towarzyszą epileptykom podczas napadu padaczkowego. Choć dziś już wiemy na pewno, że są one spowodowane zaburzeniami czynności elektrycznych mózgu, to jednak wcześniej uważano je niemal za karę boską lub działanie diabelskich mocy.
Padaczka ma związek z nieprawidłową czynnością bioelektryczną mózgu. Towarzyszą jej niekontrolowane wyładowania komórek nerwowych. Ich geneza nie jest jednoznaczna. Część z nich ma podłoże genetyczne. 90 proc. matek, które cierpią na padaczkę, rodzi jednak zupełnie zdrowe dzieci. Ryzyko odziedziczenia po nich skłonności do choroby szacuje się na około 1,5 proc.
Zdarza się, że choroba jest skutkiem urazu mózgu, do którego doszło na etapie okołoporodowym lub tuż po porodzie. Mówimy wtedy o tzw. padaczce pourazowej.
Epilepsja może też mieć związek z mózgowym porażeniem dziecięcym, hipoglikemią, neuroinfekcjami i obecnością tasiemca uzbrojonego w organizmie. Ataki padaczkowe mogą powstawać na skutek zapalenia mózgu i opon mózgowych, krwotoków podpajęczynówkowych, niedokrwienia mózgu lub udaru (mówimy wtedy o tzw. padaczce poudarowej). Zdarzają się one osobom cierpiącym na stwardnienie rozsiane lub nowotwory.
Ataki padaczkowe
Najczęściej ataki padaczkowe powstają pod wpływem silnych emocji, stresu, przemęczenia lub braku odpowiedniej ilości snu. Napad epilepsji może wywołać także nadmierny wysiłek fizyczny, hipoglikemia, wysoka gorączka lub zmiany hormonalne. Negatywny wpływ na epileptyków mają też używki. U alkoholików w okresach abstynencji może dochodzić do tzw. padaczki alkoholowej. W reakcji na drastyczne ograniczenie ilości spożywanego alkoholu uzależnieni miewają wtedy napady drgawek.
Ataki padaczki trwają najczęściej od kilku sekund do około 3 minut. W zależności od tego, czy dochodzi do utraty świadomości, można wyodrębnić 70 odmian napadów padaczkowych.
Napadom drgawkowym podczas ataku padaczki może towarzyszyć:
- utrata świadomości,
- silne wyprężenie ciała,
- piana z ust,
- sinica,
- utrata kontroli nad czynnościami fizjologicznymi (bezwiedne oddawanie moczu),
- podwyższenie tętna,
- senność, silny ból głowy i osłabienie (bezpośrednio po ataku).
13 proc. epileptyków po napadzie doświadcza tzw. porażenia Todda, które przechodzi samoistnie, nie wymaga leczenia, ale może zwiększać prawdopodobieństwo wystąpienia kolejnego ataku. Niedowład części ciała może trwać w takich przypadkach od kilku minut do nawet kilku godzin.
W przypadku tzw. padaczki fotogennej czynnikiem wywołującym atak padaczkowy może być oślepienie nagłym błyskiem jasnego światła (np. z reflektora, ekranu lub lampy). Epileptycy mogą być szczególnie wrażliwi nawet na charakterystyczne wzory geometryczne (np. czarno-białe pola na szachownicy).
Co zrobić podczas ataku padaczki
Wielu ludzi jest przekonanych, że podczas ataku padaczkowego należy włożyć między zęby epileptyka coś twardego, by nie przeciął on sobie języka. To mit! Specjaliści podkreślają, że możemy w ten sposób bardziej zaszkodzić niż pomóc. Chory podczas ataku może po prostu poważnie nas zranić.
Zdecydowanie lepiej zadbać o to, by ułożyć pacjenta w taki sposób, by nie doznał urazu głowy (o ile to możliwe na boku, w pozycji bocznej ustalonej lub na wznak) i udrożnić jego drogi oddechowe, żeby uniknąć zadławienia (można ewentualnie rozpiąć kołnierzyk koszuli lub pasek). Nie podkładajmy jednak nic pod głowę epileptyka, by nie utrudniać mu dodatkowo oddychania.
Najważniejsze, to zachować spokój i zapewnić bezpieczeństwo osobie, która ma napad drgawek padaczkowych. Jeśli dochodzi do poważnego ataku (trwającego powyżej 2 minut), należy zawiadomić pogotowie. Większość napadów mija jednak tak szybko, że możemy nie zdążyć wezwać pomocy. Powinniśmy zostać przy chorym aż jego stan się ustabilizuje. Nie wolno podawać mu żadnych leków, płynów, jedzenia (nie powinno się wtedy wkładać niczego do ust epileptyka). Nie zaleca się też otwierania zaciśniętych szczęk chorego, ani jakiegokolwiek krępowania jego ruchów. Po każdym ataku padaczkowym zalecany jest kontakt z lekarzem.
Atak padaczki a stan padaczkowy
Czasami zdarza się, że napad padaczkowy nie przechodzi samoistnie, a tuż po osłabieniu objawów dochodzi do następnego ataku. W takim przypadku mówimy o tak zwanym stanie padaczkowym. Jeśli do niego dojdzie, konieczna jest natychmiastowa hospitalizacja pacjenta i udzielenie mu specjalistycznej pomocy medycznej. Niedotlenienie mózgu z powodu kilkukrotnych, następujących po sobie ataków może doprowadzić do zgonu epileptyka.
Rodzaje napadów padaczkowych
W zależności od tego, w której części mózgu dochodzi do wyładowań bioelektrycznych podczas ataku padaczki, można je podzielić na napady uogólnione (zachodzące w wielu częściach mózgu) i ogniskowe (w konkretnym obszarze mózgu).
Wśród napadów uogólnionych można wyróżnić:
• napady padaczkowe z utratą przytomności (napady nieświadomości) – mogą występować wiele razy w ciągu doby, zdarzają się najczęściej u dzieci, w ich trakcie epileptyk nagle „zastyga” i traci kontakt z otoczeniem.
• napady toniczno-kloniczne – prowadzą do utraty przytomności i zesztywnienia ciała, w ich trakcie dochodzi do skurczy ramion i nóg, chwilowego zatrzymania oddechu, w ustach pojawia się piana, epileptyk traci kontrolę nad funkcjami fizjologicznymi, może bezwiednie oddawać mocz i kał.
• napady miokloniczne –silne skurcze ramion i barków, trwają najwyżej kilka sekund, mogą wystąpić w trakcie poruszania się.
• napady atoniczne –epileptyk może utracić kontrolę nad ciałem, zdarza się, że nagle upada, trwają bardzo krótko, ale mogą powodować poważne urazy podczas gwałtownych upadków. Wśród napadów ogniskowych wyróżnia się:
• napady ogniskowe bez zaburzeń świadomości – ich przebieg zależy od tego, w której części mózgu powstaną (mogą powodować skurcze dłoni, drętwienie nóg, zaburzenia smaku i węchu, napady lęku), w ich trakcie epileptyk nie traci kontaktu z otoczeniem i jest świadomy tego, co się dzieje.
• napady ogniskowe z zaburzeniami świadomości – najczęstszy typ napadów padaczkowych, ich objawy mogą się różnić u każdego pacjenta, niektórzy np. tracą zdolność wypowiadania słów, mogą chodzić bez celu lub czuć potrzebę ciągłego zwilżania ust czy chodzenia bez celu.
• napady ogniskowe z uogólnieniem wtórnym – wszystkie napady ogniskowe mogą przejść w napad uogólniony (najczęściej toniczno-kloniczny), do dokładnego rozpoznania stosowane są tzw. techniki mapowania.
Jedną z postaci padaczki ogniskowej jest tzw. padaczka skroniowa, która uważana jest za lekooporną i prowadzi do uszkodzenia płatów skroniowych mózgu. Powstaje zwykle na skutek urazów głowy. Może pojawiać się wśród osób nadużywających alkoholu lub narkotyków.
Z kolei wśród padaczek skroniowych można wyróżnić tzw. padaczkę rolandyczną, na którą najczęściej cierpią dzieci w wieku od 4 do 13 lat. Ataki zdarzają się w ich przypadku najczęściej podczas snu, może w ich trakcie wystąpić ślinotok, zaburzenia mowy i problemy z pamięcią, a także drętwienie ciała.
Padaczka u dzieci
Padaczka u dzieci zwykle ma nieco inny przebieg niż u dorosłych. Częściej zdarza się u nich drżenie rączek i palców lub padaczka bez drgawek.
U ponad połowy dzieci występuje tzw. padaczka idiopatyczna, w przypadku której nie da się ustalić jednoznacznych przyczyn powstania. U maluchów od trzeciego do dziewiątego miesiąca życia może zaś rozwinąć się tzw. zespół Westa, czyli padaczka niemowląt. Objawia się on nagłymi skurczami, w wyniku których dziecko zgina się i przyciąga do brzucha nóżki lub odrzuca do tyłu główkę i rączki. Niemowlę jest wtedy blade, niespokojne, może mieć odruchy wymiotne, krzyczy i nadmiernie się poci. W takich przypadkach do rozpoznania choroby niezbędne są szczegółowe badania.
Badania diagnostyczne
Epilepsja może być zdiagnozowana zarówno przez pediatrę (w okresie dzieciństwa), jak i neurologa (w przypadku osób dorosłych). Lekarz, który podejrzewa padaczkę, powinien przeprowadzić szczegółowy wywiad środowiskowy i zebrać dane dotyczące historii choroby i schorzeń neurologicznych występujących w rodzinie pacjenta, a także jego dotychczasowych napadów padaczkowych (o jakiej porze dnia występują, czy towarzyszy im utrata świadomości). W dalszej kolejności zaleca się:
• Badania laboratoryjne (morfologia krwi i OB, pomiar poziomu glukozy, elektrolitów, mocznika, kreatyniny, kwasu moczowego, białek, albuminy, ogólne badanie moczu, próby wątrobowe, punkcja lędźwiowa oraz badanie markerów stanu zapalnego)
• Badanie elektroencefalograficzne (badanie EEG), dzięki któremu można rejestrować aktywność elektryczną mózgu. Można je przeprowadzać wielokrotnie (także u noworodków) oraz po nieprzespanej nocy, jeśli wcześniej nie uda się zaobserwować nieprawidłowości świadczących o padaczce. Stosowane jest powszechnie w diagnostyce napadów drgawkowych. Pozwala na określenie, czy mamy do czynienia z napadami ogniskowymi, czy uogólnionymi. Prawidłowy zapis EEG nie wyklucza padaczki. Czasami poleca się badanie wideo EEG, które pozwala na dodatkową obserwację pacjenta.
• Rezonans magnetyczny (MRI), za pomocą którego tworzy się dokładne obrazy przekroju mózgu w różnych płaszczyznach.
• Tomografia komputerowa (czasem zamiast MRI lub w celu jego uzupełnienia).
• Szczegółowe badania neuroobrazowe (badanie przepływu mózgowego krwi SPECT, pozytonowa emisyjna tomografia PET, magnetoencefalografia MEG lub funkcjonalny rezonans magnetyczny.
• Elektroencefalogram (EKG) może być polecany do diagnozowania padaczki z uogólnionymi napadami toniczno-klonicznymi.
Zdarza się, że objawy przypominające objawy padaczki mogą być wynikiem zaburzeń, które mają swoje źródło w psychice (tzw. psychogenne napady padaczkowe). W celu prawidłowego rozpoznania choroby może okazać się konieczna konsultacja psychologiczna lub wizyta u psychiatry.
Symptomy podobne do epilepsji mogą wywoływać m.in. zaburzenia elektrolitowe, napady paniki i histerii, zespół Sandifiera (zaburzenia ruchowe z refluksem żołądkowo-jelitowym) czy po prostu dreszcze podczas wysokiej gorączki lub z powodu silnego wyziębienia.
‼Padaczka jest chorobą uleczalną. Dzięki wdrożeniu odpowiedniego leczenia można ograniczyć częstotliwość występowania ataków padaczkowych (także w przypadku padaczki lekoopornej) lub całkowicie je wyeliminować.
Preparaty przeciwpadaczkowe dobiera się indywidualnie, w zależności od ogniska padaczkowego w mózgu pacjenta, jego wieku, ogólnej kondycji fizycznej oraz dotychczasowego przebiegu choroby. Statystycznie około 60 proc. dorosłych pacjentów i około 70 proc. dzieci może przestać potrzebować farmakoterapii już od 2 do 5 lat od rozpoczęcia przyjmowania leków przeciwpadaczkowych.
Leczenie padaczki
W przypadku 5-10 proc. pacjentów cierpiących na epilepsję zaleca się leczenie chirurgiczne, które polega na usunięciu tych fragmentów mózgu, w których znajduje się ognisko padaczki (tzw. operację resekcyjną i lobotomię płata skroniowego).
Niektórym chorym, w ramach leczenia wspomagającego leczenie padaczki lekoopornej, rekomendowane jest wszczepienie stymulatora nerwu błędnego (poniżej lewego obojczyka) w celu ograniczenia napadów padaczkowych. Zabieg jest refundowany przez NFZ.
Dzięki współczesnym metodom leczenia farmakologicznego epileptycy mogą wieść normalne życie. Kobiety cierpiące na padaczkę mogą zachodzić w ciążę i rodzić dzieci. Przyjmowanie leków ogranicza możliwość wystąpienia ataków padaczkowych i nie ma wpływu na to, w jaki sposób funkcjonują w społeczeństwie, życiu zawodowym itd.
Napady padaczkowe można całkowicie wyeliminować u około 60-70 proc. pacjentów. Największe szanse na pokonanie choroby mają dzieci. Dzięki odpowiednio dobranemu leczeniu około 80 proc. maluchów może niemal całkowicie wyeliminować ataki epilepsji.
źródła:
„Padaczka – patogeneza, farmakoterapia, pierwsza pomoc w leczeniu stanu padaczkowego”, Krakowska Akademia im. J.F. Modrzewskiego, 2016
