Uwaga sezon na kleszcze w pełni

Kleszcze są aktywne od temperatury 5 stopni Celsjusza. W Polsce „główny sezon kleszczowy” zwykle zaczyna się wiosną, a kończy późną jesienią.
‼Do infekcji krętkami z rodzaju Borrelia, które są odpowiedzialne za boreliozę, dochodzi wyłącznie za pośrednictwem zakażonych kleszczy. Krętki Borrelia burgdorferi dostają się do skóry żywiciela wraz ze śliną żerującego kleszcza. Ryzyko zakażenia zwiększa się wraz z czasem żerowania. Nie można zarazić się boreliozą przez bezpośredni kontakt z chorym człowiekiem czy zakażonym zwierzęciem.

Kleszcze jako źródło boreliozy

Kleszcze nie są wybredne co do żywiciela i mogą żerować na różnych gatunkach kręgowców, w tym ptakach, gadach i ssakach. Główny żerują na drobnych gryzoniach (np. myszach polnych i leśnych, nornicach). W trakcie swojego 2-letniego cyklu życiowego kleszcze z rodzaju Ixodes muszą spożyć po jednym posiłku z krwi przed każdym przeobrażeniem w następne stadium rozwojowe. Larwy wylęgają się z jaj wiosną, następnie latem żerują na drobnych kręgowcach najczęściej myszach. Kolejnej wiosny larwy przekształcają się w nimfy i ponownie żerują na drobnych kręgowcach. Nimfy dojrzewają do postaci dorosłych kleszczy, które najczęściej żerują na dużych zwierzętach (np. jeleniach). Dorosłe kleszcze parzą się jesienią oraz zimą, następnie samice składają jaja i cykl się zamyka. Dzięki trzykrotnemu żerowaniu kleszczy na różnych żywicielach zwiększa się ryzyko zakażenia kleszczy przez krętki z rodzaju Borrelia.
Ludzie są najczęściej zakażani przypadkowo wiosną i latem, w czasie aktywności nimf. W naszej strefie klimatycznej kleszcze najczęściej zamieszkują lasy liściaste i mieszane z bogatym poszyciem. Bardzo rzadko występują w suchych lasach sosnowych bez poszycia oraz na bagnach i torfowiskach.

Co zrobić po ukłuciu przez kleszcza?

Najbardziej racjonalnym postępowaniem, jest jak najszybsze odpowiednie usunięcie kleszcza, zdezynfekowanie miejsca po ukłuciu, a następnie obserwacja tego miejsca pod kątem pojawienia się zmiany skórnej (rumień wędrujący) lub wystąpienia objawów ogólnoustrojowych, takich jak podwyższona temperatura ciała, dreszcze, bóle i zawroty głowy, porażenie nerwu twarzowego, bóle serca, zapalenie stawu (najczęściej kolanowego) itp. W przypadku ich pojawienia należy skontaktować się z lekarzem, celem wykonania badań i wdrożenia odpowiedniego leczenia.

Badania wykonywane po ukłuciu przez kleszcza

Zwykle po nawet kilkunastu dniach w badaniach serologicznych nie wykryjemy żadnych przeciwciał skierowanych przeciwko drobnoustrojom (np. bakterii Borrelia), które mogą być przenoszone przez kleszcze. Zbyt wczesne wykonanie badania prowadzi do uzyskania wyniku fałszywie ujemnego, co oznacza, że wynik będzie ujemny, nawet jeśli doszło do zakażenia, bo organizm jeszcze nie zdążył wytworzyć przeciwciał. Ponadto sama obecność przeciwciał we krwi nie świadczy o chorobie. Inne badania np. PCR, wymagają pobrania określonego materiału (np. wycinek skóry, płyn mózgowo-rdzeniowy). Są to więc badania inwazyjne, które są wykonywane tylko wtedy, gdy pojawią się objawy kliniczne.

Rumień wędrujący

Rumień wędrujący nie wymaga potwierdzenia laboratoryjnego, gdyż jest to charakterystyczny objaw boreliozy i chorobę może rozpoznać lekarz bez konieczności wykonywania badań krwi. Pojawia się na skórze, w miejscu ukłucia kleszcza, nie wcześniej niż po 7–10 dniach i ustępuje po kilku tygodniach. Borelioza może być także rozpoznana na podstawie zmian skórnych o średnicy mniejszej niż 5 cm, ale wymaga to doświadczenia. Mogą też wystąpić postacie nietypowe rumienia wędrującego (np. bez centralnego przejaśnienia, mają nieregularny kształt lub z tzw. cechami krwotocznymi), ale jeżeli wykazują tendencję do powiększania średnicy (ponad 5 cm), to należy je traktować jako rumień wędrujący. Tego typu nietypowe zmiany wymagają jednak badań dodatkowych (serologia, PCR) w celu potwierdzenia etiologii. W przypadku pojawienia się rumienia po ukłuciu kleszcza konieczna jest pilna wizyta u lekarza.

Badania kleszcza po usunięciu ze skóry

Badanie kleszcza wyjętego ze skóry na obecność krętków Borrelia, jak również innych drobnoustrojów przenoszonych przez te pajęczaki, nie jest metodą diagnostyczną i nie ma znaczenia dla dalszego postępowania. Samo wykrycie DNA w kleszczu nie oznacza rozpoznania jakiejkolwiek choroby i nie jest wskazaniem do zastosowania leczenia (antybiotykoterapii). Ujemny wynik badania także nie eliminuje ryzyka zakażenia (wynosi ono ok. 1%), gdyż testy oparte na technice PCR także mają swoje ograniczenia, jeśli chodzi o czułość. Badania kleszczy mają znaczenie tylko, kiedy wykonuje się je do celów statystycznych, żeby określić odsetek kleszczy zakażonych konkretnym drobnoustrojem na danym terenie.

Czy każde ukąszenie przez kleszcza prowadzi do rozwoju boreliozy?

Nie. Podobnie jak w przypadku innych chorób odzwierzęcych, warunkiem zakażenia jest obecność chorobotwórczych drobnoustrojów w organizmie kleszcza. Nie wszystkie kleszcze są zakażone krętkami z rodzaju Borrelia, a jedynie pewien ich odsetek (zwykle kilka procent kleszczy). Ponadto, większość zakażeń krętkami jest na wczesnym etapie niszczona przez własne mechanizmy obronne ludzkiego organizmu i przebiega bezobjawowo, pozostawiając ślad w postaci obecności swoistych przeciwciał. W Polsce przeciwciała przeciwko krętkom mogą być obecne nawet u kilkunastu procent całkowicie zdrowych osób, które samodzielnie zwalczyły chorobę.

Leczenie Boreliozy

Podstawowe znaczenie w leczeniu boreliozy ma wyeliminowanie zakażenia krętkami za pomocą antybiotyków. Ponadto stosuje się leczenie objawowe, które łagodzi dolegliwości towarzyszące boreliozie, na przykład niesteroidowe leki przeciwzapalne w leczeniu zapalenia stawów. Borelioza jest chorobą bakteryjną, którą leczy się skutecznie dostępnymi w Polsce antybiotykami.
Rumień wędrujący szybko odpowiada na dwutygodniowe leczenie antybiotykiem. Późniejsze stadia boreliozy, a zwłaszcza borelioza stawowa, może być trudniejsza w leczeniu niż rumień wędrujący, jednakże na tym etapie choroba także jest uleczalna. We wczesnej boreliozie przebiegającej z rumieniem wędrującym, zarówno w postaci miejscowej, jak rozsianej, zaleca się podawanie doksycykliny albo amoksycyliny przez 14–21 dni.